De juiste handpan stemming
Handpannen zijn in ontzettend veel verschillende stemmingen te vinden. het kan dus best een uitdaging zijn om de juiste handpan stemming te kiezen. Daar komt nog eens bij dat de handpan scene eigen benamingen voor stemmingen heeft. Deze namen zie je dus niet terug in bijvoorbeeld de wereld van pianisten. Om hier als beginnend handpan speler in te duiken kan behoorlijk overweldigend zijn. In de volgende blogs leg ik je uit wat de verschillen zijn, zowel technisch als qua sfeer. Dit kan helpen als je op zoek bent naar een handpan, maar is zeker ook waardevol om te weten als je al een handpan hebt. Zo hoop ik dat het lezen van deze blog je gaat helpen om een beter beeld te krijgen van de handpan stemmingen en welke hiervan samen gaan met jouw handpan.
Mineur toonladders
Mineur is een van de grootste toonaarden in westerse muziek. De tegenhanger van mineur is majeur. In de blog hierna ga ik uitgebreider in op majeur, voor nu houden we het even bij mineur. Mineur is de meer neutrale toonsoort. Waar majeur duidelijk kleurt naar vrolijke opgewekte klanken, kan je binnen mineur zowel die kant als de wat meer melancholische of droevige kant verkennen. Een toonsoort die zeer breed in te zetten is dus.
In de volgende drie paragrafen ga ik in op de bekendste handpan mineur toonladders. Deze uiteenzetting kan soms wat technisch worden, maar ik zal proberen een balans te behouden tussen de technische benadering en de sfeer die het geeft. Als basis kan de volgende uitleg helpen:
elke toonladder gaat van 1 tot 7. Daarna begint het rondje opnieuw, maar hoger. Zo’n rondje van 1 tot 7, en de daarop volgende 1, heet een octaaf. Je hoeft natuurlijk niet alle getallen/noten te gebruiken, je kunt ook noten overslaan.
Om je een voorbeeld te geven: 1 – 3 – 5 – 7 – 1 zorgt dat ik al in vijf stappen een octaaf rond ben. Oftewel: hoe minder je gebruikt, hoe sneller je rond bent en aan het nieuwe octaaf kan beginnen. Een handpan heeft doorgaans negen pads, dus negen noten om te kiezen. In de keuze om bepaalde getallen/noten wel of niet te gebruiken, en daarmee snel of minder snel door een octaaf te gaan, zit het verschil tussen de verschillende handpan stemmingen.
Amara en Celtic Minor
Deze twee termen staan voor dezelfde toon opbouw. Het staat voor een opbouw waarbij de 6 in de toonreeks wordt overgeslagen. Van een toon naar de volgende zelfde toon is doorgaans 8 stappen, 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 6 – 7 – 1, het eerder genoemde octaaf. Bij Amara sla je de 6 over, je bent dus in 7 stappen rond in plaats van in 8.
De volgorde van Amara is 1 / 5 – 7 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 7. Hierbij is de noot voor de slash de ding, dit is de grondtoon. Daarna is de eerstvolgende noot in de ring de 5. Je slaat hier dus een paar noten over. Bij vrijwel alle stemming is dit het geval. Na de slash (1) staan acht getallen beginnend bij deze 5. Deze acht getallen staan voor de acht pads rondom de ding. Soms zijn dit er meer dan acht, maar ik beperk me hier even tot de basis. Omdat de 6 wordt overgeslagen kan je na de laatste 5 als afsluitende noot een 7 spelen, je slaat hier wederom de 6 over.
Dit is de technische benadering. Handig om te snappen, maar nog belangrijker is de vraag: hoe klinkt dit? De Amara/Celtic Minor stemming is een heel vrije open stemming. Door de overgeslagen noot (de 6) is er meer ruimte voor hogere toevoegingen. Dit resulteert in een mooi groot bereik. De 6 is bovendien de grootste outsider in de toonladder, dus met deze noot eruit is het gemakkelijker om vrij en intuïtief te spelen.
Op de video hieronder is deze stemming te beluisteren. Ik speel in deze video op een Samasta B Celtic Minor.
Annaziska en Kurd
Net als bij Amara en Celtic Minor betekenen ook deze twee termen eigenlijk hetzelfde. Het staat voor een opbouw waarbij alle tonen voorbij komen. Inclusief dus de 6, die bij Amara en Celtic Minor wordt overgeslagen. Deze toonladder komt overeen met hoe je bij instrument als piano of gitaar de reguliere mineurladder zou spelen. Het is dan ook de meest populaire stemming onder spelers met een bredere muzikale achtergrond; Het geeft harmonisch de meeste mogelijkheden.
Je doet er bij Annaziska/Kurd 1 stap langer over om rond te gaan ten opzichte van de Amara/Celtic Minor, je hebt tenslotte de 6 wel die er bij Amara/Celtic Minor niet in zit. Dit betekent dat je bij een handpan met acht noten rondom de ding de volgende sequens hebt:
1 / 5 – 6 – 7 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5
Je ziet dat je hier dus een stap eerder eindigt: niet de 7 aan het einde zoals bij Amara/Celtic Minor, maar wel de 6 aan het begin van de reeks. Deze 6 is zoals gezegd de grootste outsider binnen de toonladder, en kan wat meer drama in je spel brengen. Harmonisch en qua sfeer dus een enorme toevoeging, als je leert hoe je deze noot in kan zetten. Annaziska/Kurd ten volste gebruiken vraagt dus iets meer oefening, maar geeft vervolgens ook ontzettend veel opties.
D / A – Bb – C – D – E – F – G – A.
Het getal erachter geeft het octaaf aan, hoe hoger het getal, hoe hoger het octaaf en daarmee de noot.
Mystic
Mystic is eigenlijk onder te verdelen in twee varianten. Wat deze varianten gemeen hebben is dat ze allebei wat meer melancholisch klinken. De twee noten die dit veroorzaken zijn de 2 en de 6. Dit zijn noten die beide een beetje wringen in de toonladder, wat een fijn effect kan geven. Het maakt Mystic een mooie dromerige toonladder.
De eerste variant neigt wat meer naar het melancholische, en lijkt eigenlijk vrij veel op Amara/Celtic Minor. Het verschil is dat de 7 is hier eenmalig is ingeruild voor de 6. Je herinnert je wellicht nog het karakter van de eerder genoemde 6: de outsider, die wat drama toe kan voegen.
Bij Amara/Celtic Minor werd de 6 overgeslagen, nu is dat de eerste keer de 7 in plaats van de 6. De sequens ziet er dus, uitgaande van een noot met acht noten rond de ding, als volgt uit:
1 / 5 – 6 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 7
Qua karakter een mooie mix tussen Annaziska/Kurd en Amara/Celtic Minor. Op de video hieronder speel ik een pan met deze stemming. Deze video is gespeeld op een Chaya C# Mystic.
De tweede Mystic variant is er een waarbij veel noten worden overgeslagen. Dit betekent ook dat er meer noten in het hoog kunnen worden toegevoegd. Deze sequens ziet als volgt uit:
1 / 5 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5 – 7 – 2
Je ziet dat hier de 6 én de 7 de eerste keer worden overgeslagen. Door het overslaan van deze noten komen er veel hoge noten bij. Deze sequens komt daardoor het meest ver: eindigend op 2, waarbij de voorgaande scales niet voorbij de 7 kwamen. Dit geeft deze variant een wat meer dromerig karakter, lichter dan variant 1.
Het is wat jij ervan maakt
De juiste handpan stemming is belangrijk, en meer kennis hierover vergaren kan dus zeker waardevol zijn. Dat gezegd hebbende kan je de meeste mineur stemmingen gemakkelijk naar jouw hand zetten, en dus door jouw spel bepalen welk gevoel leidend moet zijn. Deze factor – jouw input – is vele malen groter dan welke noten je wel of niet op je handpan hebt. Probeer dus vooral het onderste uit jouw pan te halen, en ontdek hoeveel verschillende kanten je op kan binnen jouw instrument.
De merken die ik speel in de video’s, Chaya & Samasta, zijn beide verkrijgbaar bij Handpanshop.
