De juiste handpan stemming
Handpannen zijn in ontzettend veel verschillende stemmingen te vinden. het kan dus best een uitdaging zijn om de juiste handpan stemming te kiezen. Daar komt nog eens bij dat de handpan scene eigen benamingen voor stemmingen heeft. Deze namen zie je dus niet terug in bijvoorbeeld de wereld van pianisten. Om hier als beginnend handpan speler wegwijs in te worden kan behoorlijk overweldigend zijn. Dit blog is onderdeel van een serie blogs met als doel om hier wat meer duidelijkheid over te geven. Als je de vorige delen niet hebt gelezen raad ik je aan dit eerst te doen. Je kan het eerste deel, dat over mineurladders gaat, hier terugvinden. Het tweede deel, over majeurladders, is hier terug te vinden.
Midden-Oosten
In veel muziek uit het Midden-Oosten herken je bepaalde toonladders die afwijken van wat wij hier doorgaans horen. Deze karakters zijn zo sterk dat ook een minder ervaren luisteraar deze muziek gemakkelijk kan categoriseren. Uit het Midden-Oosten komen ook bepaalde instrumenten die dit karakter nog eens versterken, zoals de saz en de oed.
Dat zowel de saz als de oed snaarinstrumenten zijn is geen toeval. Midden-Oosterse muziek leunt meer op melodie dan op ritmiek, en hierbij wordt veel gebruikt gemaakt van kwarttonen. Dit zijn afstanden tussen tonen die kleiner zijn dan wat wij doorgaans horen. Op een toetsinstrument, waarbij de tonen vaststaan, kan je geen kwarttonen spelen. Bij een snaarinstrument wel, door snaren een klein beetje meer of minder te buigen om zo de toonhoogte mild te beïnvloeden. Deze techniek maakt dat snaarinstrumenten vaak voorbij komen binnen midden-oosterse muziek.
Binnen de handpan scene heb je twee grote toonladders die hun oorsprong vinden in het Midden-Oosten: Hijaz en Saladin. Er wordt bij beide geen gebruik gemaakt van kwarttonen, maar de afstanden wijken wel af ten opzichte van eerder behandelde handpan scales.
Hijaz
Deze stemming is vernoemd naar een gebied in Saoedi-Arabië. Hijaz heeft een sterk karakter, met de volgende opbouw:
1 / 5 – 7 – 1 – b2 – #3 – 4 – 5 – 7
Je ziet hier een b voor de 2, en een # voor de 3. de b staat voor een verlaging (mol), de # voor een verhoging (kruis). Deze twee noten zorgen voor de typische hijaz sound.
Saladin
Saladin heeft dezelfde sequens als Hijaz, maar begint een noot lager (op de 4), en eindigt hierdoor ook een noot eerder (je hebt hierbij niet de hoge 7). De opbouw is als volgt:
1 / 4 – 5 – 7 – 1 – b2 – #3 – 4 – 5
Op de volgende video speel ik op een Ukiyo D Hijaz.
Afrika
Afrikaanse muziek staat vooral bekend om percussie. Veel percussie instrumenten vinden hun oorsprong in Afrika. Afrika is ontzettend groot, en is muzikaal gezien natuurlijk bekend om meer dan enkel percussie (de Ethiopische funk, gitaar gerichte muziek uit de jaren ’70, is zeker de moeite waard om eens in te duiken). Dat gezegd hebbende is percussie wel waar het continent muzikaal gezien het bekendst om is.
Pygmy
Bij dominante percussie past een wat minder dominant, meer zwevend karakter aan tonen. De Pygmy scale is een toon opbouw die hieraan voldoet. Voor de meeste pygmy stemmingen geldt dat je de toon opbouw in twee verschillende toonsoorten kan laten passen. Niet heel duidelijk een bepaalde basis, en hierdoor zoals gezegd een wat meer zwevend karakter. Het is een fijne stemming voor wat meer avontuurlijk spel.
De opbouw van Pygmy is als volgt:
1 / 4 – 5 – 7 – 1 – 3 – 4 – 5 – 7
Opvallend is dat de toon opbouw na de ding begint op de 4, niet op de gebruikelijke 5. Dit heb je al eerder gezien bij de Sabye in het blog over de majeur ladders. Verder lijkt deze opbouw op Amara, behandeld in het blog over de mineur ladders.
Op de volgende video speel ik een C Pygmy, tevens van Ukiyo:
Azië
Azië is de bakermat van meditatie en yoga. Mensen denken hierdoor vaak dat de handpan haar oorsprong vindt op dit continent. De waarheid is minder idyllisch, met het koude Zwitserland als moederland. Ook klinkt de bekendste Aziatische toonladder binnen de handpan scene niet perse meditatief. Eigenlijk niet zo gek ook; Azië is groot en heeft een rijke cultuur, die om veel meer bekend staat dan alleen meditatie cultuur.
Akebono
De bekendste toonladder met Aziatische roots heet Akebono, vernoemd naar een beroemde Japanse sumoworstelaar. Handpannen in akebono stemming zijn vaak wat hoger gestemd, wat bijdraagt aan de sfeer van deze toonladder. De opbouw is als volgt:
1 / 4 – 5 – 6 – 1 – 2 – 3 – 4 – 5
Je ziet hier, net als bij Pygmy, een start op de 4 in plaats van de 5. Ook hier draagt het bij aan het zwevende karakter van deze tuning. Verder lijkt deze stemming enigszins op de Mystic stemming, behandeld in het blog over mineur ladders.
Akebono klinkt als volgt:
Het is wat jij ervan maakt
Als je alle stemmingen van de afgelopen drie blogs nagaat zou je kunnen merken dat het van minst sfeerbepalend naar meest sfeerbepalend beweegt. Mineur kan je gemakkelijk zelf kleuren, majeur heeft al wat meer een hoek van zichzelf, en de stemmingen behandeld in dit blog hebben heel duidelijk een bepaalde klankkleur. Nog altijd geldt dat je zelf het meest invloed hebt. Factoren als tempo en groove kunnen enorm veel doen met de sfeer van je spel, ongeacht stemming. Het is bij stemmingen behandeld in de tweede en derde blog wel verstandig om na te gaan of je het écht tof vindt, ook op langere termijn. Iets kan ook tof zijn omdat het nieuw en fris is, maar of dat stand houdt is niet altijd zeker.
Belangrijk om te vermelden is dat de stemmingen in deze laatste blog slechts een bekende sound zijn van een bepaald werelddeel. Alle werelddelen zijn natuurlijk een stuk diverser dan deze sound. Als je naar aanleiding van één van de luistervoorbeelden uit deze blog geïnteresseerd bent geraakt raad ik je absoluut aan om dieper in muziek uit die regio te duiken, er is zoveel meer dan deze toonladders. Neem gerust contact op voor tips!
Zo’n tien jaar geleden was ik in Thailand op het moment dat de verjaardag van de toenmalige koning werd gevierd. Ter ere hiervan waren er muziek- en dansgroepen uit omliggende landen die optraden in het stadspark van Bangkok. De acts uit Cambodja, India en Myanmar waren allen werelden op zich, waarbij zowel in ritmiek als toonkeuze duidelijk eigen werelden te horen waren. Een hele toffe ervaring, die nog maar eens aangeeft hoeveel diversiteit er zelfs binnen een relatief kleine regio op hetzelfde continent te vinden is.
Hadouk Trio
Hadouk trio maakt muziek met invloeden uit allerlei culturen. Ook de instrumenten komen uit allerlei verschillende regio’s. De handpan speelt naast een hoop andere percussie een grote rol. Daarnaast bestaat het trio uit een gumbass– en duduk speler. Onderstaande video is gespeeld op een handpan in de hijaz stemming:
Dit was de laatste blog over handpanstemmingen. Hopelijk heeft het je geholpen om meer wegwijs te raken in de wereld van handpan tunings. Als je toch nog vragen hebt kan je deze uiteraard stellen onder aan deze blog!
