De wereld van handpannen heeft de afgelopen jaren een enorme groei doorgemaakt. Twintig jaar geleden was het nog bijna onmogelijk om aan een handpan (destijds bekend als de Hang) te komen. Tien jaar geleden werd dat gelukkig makkelijker, maar was de keuze nog beperkt. Tegenwoordig is er echter een enorm scala aan opties! Je kunt kiezen uit talloze toonladders, grondtonen, bouwers en materialen. En als je dat allemaal op een rij hebt, zijn er ook nog extra’s zoals bodempads (waar ik eerder een blog over schreef).
De komende drie blogs gaan over de drie materialen die gebruikt worden om handpannen te maken. Materiaal is een zeer bepalende factor, elk materiaal heeft heel duidelijk een eigen sound en karakter. We gaan de drie materialen af van oud naar jong, en beginnen dus bij de oorsprong. In het begin was er één bouwer, PanArt uit Zwitserland. Zij maakten de Hang, en gebruikten hiervoor genitreerd staal. Vandaag de dag wordt dit materiaal nog steeds gebruikt. In deze blog vertel ik je graag wat meer over het materiaal!
Wat is genitreerd staal?
Genitreerd staal was het materiaal waarmee PanArt werkte toen ze in 2000 de Hang introduceerden—het instrument dat later de algemene naam ‘handpan’ kreeg. PanArt koos bewust voor genitreerd staal vanwege de voordelen die het biedt. Maar wat houdt nitreren precies in?
Nitreren is een proces waarbij stikstof aan staal wordt toegevoegd om het harder en slijtvaster te maken. Het resultaat is een materiaal dat niet alleen steviger is, maar ook een kenmerkende kleur heeft, variërend van grijs/antraciet tot soms blauwachtig. Hoewel er verschillende manieren zijn om staal te nitreren, hebben ze allemaal hetzelfde doel: het materiaal duurzamer maken.

Hoe klinkt genitreerd staal?
Een fijn materiaal om mee te werken dus! Dat is natuurlijk een mooi beginpunt, maar uiteindelijk wordt dit staal binnen de handpanindustrie gebruikt om de klank. Genitreerd heeft een heel kenmerkend en herkenbaar geluid.
Genitreerd staal is geliefd binnen de handpanwereld vanwege deze kenmerkende klank. Het heeft doorgaans een wat minder aanwezige galm dan andere materialen, waardoor het uitermate geschikt is voor percussief spel. Bij snel spel kan overmatige galm een onduidelijk geheel creëren. Genitreerd staal biedt hier een frisse helderheid die goed past bij kleine percussieve nuances.
Als jij lessen bij mij volgt, of dat nou via online cursussen of priveles via Zoom, ken je de klank van genitreerd staal al. Binnen beide lesvormen gebruik ik genitreerde handpannen, van het merk Chaya.
Een mooi voorbeeld van de klank van genitreerd staal is te horen in onderstaande video van Kabecao. In deze video is zijn spel ook wat vlotter. Je zou dit meer percussief kunnen noemen, al zitten er alsnog veel mooie en kalme delen in.
Genitreerd staal en meditatief spel
Andersom wordt dus weleens gesteld dat genitreerd staal niet zo geschikt is voor meditatief spel. Daar kan ik me wat minder in vinden. Het is zeker zo dat sommige genitreerde handpannen hier minder goed bij passen; de genitreerde pannen die binnen dit spectrum ook nog eens bovengemiddeld weinig galm hebben. Er zijn genitreerd handpannen met een erg korte en zachte galm. Op die handpannen wordt het hard werken om de sfeer langgerekt en meditatief te krijgen.
Er zijn daarentegen ook genoeg genitreerde handpannen met wel voldoende galm. Soms is die galm niet eens zoveel minder lang dan bij roestvrij staal. De galm is vooral wat zachter, meer op de achtergrond. Met dit soort genitreerde handpannen kan je heel goed meditatieve klanken creëren.
Dat de ene kant van de vergelijking klopt (genitreerd is geschikter voor percussief spel), maakt de andere kant dus niet perse juist. Die kant ligt wat genuanceerder, dat ligt echt aan de specifieke genitreerde handpan.
Hoe kies je het juiste materiaal voor jou?
Uiteindelijk zou ik je ten alle tijde aanraden om te kiezen voor de handpan die qua sound het beste bij je past. Vaak reageer je het sterkst op een bepaald materiaal, maar factoren als de bouwer en de toonsoort spelen ook zeker een rol!
Ik heb uiteraard ook een persoonlijke voorkeur qua materiaal, maar er zijn stemmingen en bouwers waarbij ik ondanks deze voorkeur toch voor een ander materiaal zou kiezen. Puur omdat bij die bouwer en/of stemming alles perfect samenkomt bij dat ene materiaal.
Laat je dus niet te veel leiden door beschrijvingen van materialen. Alleen jij kan bepalen of het een match is of niet. De informatie over materialen inwinnen is natuurlijk altijd fijn, goed beslagen ten ijs komen kan tenslotte nooit kwaad.
Probeer die informatie alleen wel even te laten voor wat het is bij het maken van jouw uiteindelijke keuze. Die keuze zou ik echt maken door te luisteren en te ervaren wat het met jou doet. Je weet het snel genoeg als het een juiste match is!
Maak je keuze op gehoor, niet op speelgemak
Omdat niet elke handpan even gemakkelijk speelt, zeker in het begin, wordt bij het uitzoeken van een handpan vaak voorgespeeld. Zo ligt de focus puur bij de klank en wat dit doet, en niet bij speelgemak.
Binnen de orientatiesessies die ik doe bij Handpanshop speel ik ook alles eerst voor, zo hoef jij alleen maar te luisteren en te kiezen. Leren spelen op de door jou gekozen handpan komt áltijd goed. Misschien is de ene pan in het begin iets makkelijker, en de andere juist iets moeilijker, maar dit is uiteindelijk een kwestie van tijd.
Mijn online cursus Basics begint met drie lessen die focussen op juist aanslaan. Als je die lessen goed hebt behandeld ben je al een heel eind, ongeacht materiaal.
Afsluitend nog een voorbeeld van hoe genitreerd staal kan klinken. Ditmaal gespeeld door mijzelf, een paar jaar geleden tijdens een studiosessie. We zaten eigenlijk met een ander doel in de studio, maar hebben dit tussendoor opgenomen. Een leuke dag, met een mooi resultaat!
In de volgende twee blogs gaan we dieper in op de andere twee materialen: roestvrij staal en emberstaal. Tot dan!