In deze blog gaan we wat dieper in op misschien wel het belangrijkste element van muziek maken. De kunst van het hangend muziek maken. Als je les bij mij volgt – of dat nou via online cursussen is of via Zoom – weet je zeer waarschijnlijk al waar ik het over heb. Of dat nu wel of niet het geval is, een wat diepere kijk in de wereld van hangen kan voor elke speler een waardevolle investering zijn. Ik vertel je er in deze blog alles over!
Wat houdt hangend muziek maken in?
Laten we beginnen bij het begin. Wat houdt hangen eigenlijk in? Als we het over hangen (of, het tegenovergestelde, stuwen) hebben, hebben we het over timing. Als je speelt in een bepaald tempo, heb je als speler de keuze om een beetje te hangen binnen dit tempo. Om het een beetje lui te benaderen. Deze benadering geeft een bepaalde feel (gevoel) aan muziek, en dit is van een niet te onderschatten waarde.
Ik gebruik in mijn blogs wel vaker de analogie met een verhalenverteller. Ook bij dit thema past deze vergelijking goed. Een goede verhalenverteller weet als geen ander met spanningsbogen en timing te spelen. Eenzelfde verhaal kan uit de mond van een goede verteller waanzinnig interessant en spannend klinken, terwijl iemand die het monotoon en zonder al te veel emotie voorleest een heel andere reactie krijgt.
Bij dit voorbeeld speelt dynamiek natuurlijk ook een grote rol. Spelen met volume en intensiteit in je spraak (of spel) doet wonderen voor wat je speelt. Dynamiek en tempo zijn hierbij het peper en zout van je spel. Wat je speelt is belangrijk, maar hoe je het speelt is minstens net zo belangrijk.
Hangend muziek maken betekent dus het tempo wat meer lui benaderen. De kracht hiervan is niet te onderschatten. Ik zal hier een voorbeeld van geven. Als ik nu iets zou inspelen op een vaststaand tempo, zeg 80 BPM – BPM staat voor Beats Per Minute, wat zich zou vertalen naar ‘het aantal tellen per minuut’ – en ik zou dit een keertje stuwend doen en een keer hangend, zou je uiteindelijk twee opnames hebben die exact even snel zijn. Ze zijn beiden 80 BPM, enkel de feel is anders.
Als jij deze twee opnames zou horen, zonder dat je daarbij de oorspronkelijke click of metronoom waarop ik het heb ingespeeld hoort, zou je overduidelijk een gehaaste en relaxte versie horen. Sterker nog: als ik zou vragen welke sneller is, zou je zeker de gehaaste versie aanwijzen, terwijl beide opnames toch echt exact 80 BPM zijn.
De kracht van hangen
De kracht van hangen en stuwen is enorm, terwijl het om fracties van secondes gaat. Binnen de handpanscene is het moeilijk om voorbeelden te verzamelen, omdat vrijwel elke grote speler het belang van succesvol hangend muziek maken inziet, en dus altijd aan deze hangende, ietswat late kant van het tempo speelt.
Binnen de bandwereld zijn er wel volop voorbeelden te vinden. Deze voorbeelden werken beter, omdat je binnen een band – dus meerdere spelers tegelijk – verschillende rollen kan afspreken. Zo kan je afspreken dat bijvoorbeeld de instrumentalisten wat strakker op de tel spelen, terwijl de vocalist daar wat meer achter gaat hangen. Soul is bij uitstek een genre waarbij dit veel gebeurt.
Check hieronder een voorbeeld van Ledisi, waarbij zij de kunst van het hangen waanzinnig mooi en smaakvol tentoonstelt. Probeer te horen waar de band zit qua feel, en waar zij als vocalist zit. Als je goed oplet, zul je merken dat ze steeds net achter de band aankomt. Dit is de essentie van hangen.
Het omgekeerde van hangen is, zoals ik eerder al schreef, stuwen. Je zou, gebaseerd op deze blog, kunnen denken dat hangend muziek maken de absolute voorkeur heeft. Binnen bepaalde genres is dat ook zeker zo, maar andere genres gedijen juist beter op stuwen.
Genres zoals punk en gabberhardcore – die juist opzwepend, energiek en agressief mogen overkomen – stuwen juist meer. Deze genres hebben vast geen luistervoorbeeld nodig, de benamingen spreken genoeg tot de verbeelding.
Toch komt stuwen ook in bredere en subtielere zin voor. Zoals ik bij het voorbeeld van Ledisi noemde, kan het tof zijn om als groep spelers op verschillende punten van het spectrum te zitten. De ene hangt wat meer, de ander zit juist wat meer voorin. Deze kleine verschillen in microtiming maken iets ritmisch uitdagend, dansbaar, en geven het een compleet eigen sfeer.
Een voorbeeld dat wellicht niet iedereens straatje is wat betreft muziek, maar wel als geen ander tentoonstelt wat voor kracht het spelen met stuwen en hangen (of duwen en trekken) kan hebben, is de band Stuff. uit België. Zij spelen live enorm met dit element, wat het een te gekke band maakt om live te zien.
Probeer eens om de muziek van Stuff. te luisteren met een onderzoekende blik. Stel je zelf niet alleen de vraag ‘wat vind ik hiervan?’, maar probeer ook met een meer analytisch oor te luisteren. Wat gebeurt er op ritmisch vlak, en wat is het effect daarvan? Check hieronder een nummer waarbij dit goed naar voren komt: Tahtam.
Waarom is dit belangrijk voor een handpanspeler?
Een hoop uitleg met voorbeelden uit de soul en jazz hoek. Maar wat moet jij hier nou mee als handpanspeler?
Zoals ik al schreef wordt er binnen de handpanscene vrijwel altijd de voorkeur gegeven aan hangend muziek maken. Hangen geeft een relaxte sfeer, en dat is vrijwel altijd wel het doel van een handpan-compositie. Let op: we hebben het hier dus niet zozeer over tempo. Deze twee zaken worden nog weleens door elkaar gehaald, maar tempo gaat echt over snelheid. Hangen gaat over de benadering van dit tempo. Je kunt dus hangen (of stuwen) bij zowel een laag als een hoog tempo.
Ik zie bij cursisten nagenoeg altijd hetzelfde gebeuren, en dit herken je zeer waarschijnlijk ook. Vrijwel alle spelers hebben de neiging om te versnellen. Soms hebben spelers dit niet door, totdat we aan de slag gaan met een metronoom. Een metronoom kan daarmee wat confronterend zijn, en is om deze reden niet altijd meteen geliefd in lessen.
Een metronoom is een kastje die het tempo aangeeft. Je stelt een bepaald tempo in, en krijgt dit tempo te horen als een klik (vandaar ook de veelgebruikte benaming ‘de click’ voor het gebruik van een metronoom). Vroeger was een metronoom een houten kastje met een gewicht aan een staafje, tegenwoordig is het gemakkelijk digitaal te doen via talloze gratis apps.
Het leren kan dus in het begin enigszins confronterend zijn. Toch is het van enorme waarde, en absoluut een must in je leerproces als speler. Waarom? Zoals ik al zei hebben vrijwel alle spelers de neiging om te versnellen. Versnellen geeft je spel een gehaast en onrustig effect. Als speler heb je dit lang niet altijd door, je hebt je aandacht tenslotte ook bij een hoop andere speelzaken.
Als luisteraar is dit anders. Je hoort misschien alsnog een mooie melodie of een mooi liedje, maar het komt niet echt aan. Herinner je je de verhalenverteller nog? Dit is precies waar ik het over had. Het is natuurlijk zonde als je hard werkt aan iets moois spelen, maar het uiteindelijk niet over kan brengen omdat je de kunst van het overbrengen niet hebt geleerd.
Hier ligt dé kracht van hangen, van het spelen met de feel. Als je wat je speelt ook tot een succesvol geheel wilt brengen, is dit van onschatbare waarde.
Hoe leer ik dit?
Zoals ik in de vorige alinea al schreef: het aan de slag gaan met feel en de benadering van tempo kan in het begin wat worstelen zijn. Spelers die ik hier oefeningen voor mee geef, komen altijd wel met feedback op dergelijke oefeningen. De metronoom is niet direct hun beste vriend, en de oefeningen rondom tempo of feel moeten wel even over een drempel.
Dat klinkt niet heel uitnodigend natuurlijk. Gelukkig is er al snel licht aan de horizon. Als spelers hun draai hebben gevonden, zijn ze vrijwel altijd volledig om! Het liefst wordt álles met click (oftewel metronoom) gespeeld, en met een bewuste benadering van feel.
Nou is dat zeker niet mijn advies, je moet natuurlijk niet afhankelijk worden van een click, maar dat iedereen begint met wat tegenzin, en vervolgens volledig draait is een leuk verschijnsel natuurlijk.
Binnen mijn online cursussen komt dit onderwerp wel voorbij, maar ga ik er bewust niet teveel op in. Dit is om twee redenen. Allereerst is dit een onderwerp dat wat meer motivatie nodig heeft. Bij een online cursus is er natuurlijk wat meer eigen verantwoordelijkheid, en een vervelend en moeilijk te vatten onderwerp als feel wordt dan al snel overgeslagen.
De meest belangrijke reden is toch wel dat dit onderwerp wel écht begeleiding nodig heeft. Het is in het begin moeilijk te horen wat nou precies de bedoeling is, en of je dit goed doet. Het gaat echt over microtiming, over fracties van secondes, en dit al spelende zelf analyseren en zonodig corrigeren is een flinke opgave.
Hangend muziek maken leren is dus bij uitstek een onderwerp dat goed past in de live lessen via Zoom. Binnen deze lessen kunnen we stapje voor je stapje aan de slag met dit onderwerp, zodat het nooit te moeilijk of te veel moeten wordt. Leren hangen zou een leuk leerproces moeten zijn, waarbij je het niet alleen leert doen, maar ook steeds beter leert herkennen.
Zo word jij allereerst een veel betere speler, en leer je om hetgeen dat je speelt ook echt op een passende en juiste manier over te brengen. Een extra pre is dat je steeds meer gaat begrijpen en herkennen binnen muziek in bredere zin. Dit maakt de muziekwereld als geheel nog zoveel leuker dan dat deze al is.
Ik nodig je dus van harte uit om aan de slag te gaan met de wereld van hangen. De wereld van microtiming en feel. En misschien raak je dan wel zo verslaafd, dat je – ook al maken ze voor sommigen vast ietwat gekke muziek – net als ik met een grote glimlach staat te dansen bij het volgende optreden van Stuff.
