Er is binnen de wereld van muziek altijd al discussie geweest over de juiste stemming. 440hz en 432hz zijn twee veelgenoemde opties, maar ook 442hz en 444hz zijn gebruikte stemmingen. Er zijn zelfs voorstanders van het volledig overboord gooien van een basisstemming, waarbij elke maker een eigen voorkeur kiest. Een bevrijdende oplossing, maar wel één met vergaande gevolgen: samenspelen is dan geen optie meer.
Zeker binnen de handpan wereld zie je zowel 440hz als 432hz met regelmaat voorbij komen. Niet vreemd: 440hz is de norm in muziekland, 432hz is meer gangbaar in spirituele kringen. Een handpan komt zowel in muzikale als spirituele kring voorbij, en daarmee zijn dus beide stemmingen ook populair binnen de handpan scene.
Ik merk de laatste jaren wat verandering in de discussie hierover. Er kan sneller dan voorheen een sfeer ontstaan waarbij je kant lijkt te moeten kiezen, alsof maar één stemming de juiste zou zijn. Jammer, een verschil in voorkeur zou niet moeten leiden tot verharding. Het idee van deze blog is om je te helpen je eigen keuze te maken hierin, waarbij ik de meer bekende argumenten onder de loep te neem. Zo hoop ik enigszins het kaf van het koren te scheiden, en jouw zoektocht wat overzichtelijker en hopelijk makkelijker te maken.
Het kan heel leuk en informatief zijn om een avond Google uit te spitten over dit onderwerp. Let op, er is het risico om al snel in een fuik terecht te komen. Sowieso een van de risico’s van het internet natuurlijk. Blijf vooral kritisch en onderzoek vooral in brede zin, er zijn veel interessante invalshoeken te ontdekken! Laten we beginnen met waar al deze verschillen vandaan komen.
De geschiedenis
Hoe verder we teruggaan in de tijd, hoe meer versplinterd stemming was. Niet gek, er werd vooral samengespeeld binnen eigen regio’s. Tot 100 jaar geleden waren er geen muziekstijlen die wereldwijd gespeeld werden, datzelfde gold zelfs voor de gebruikte instrumenten. De eerste stromingen die zorgden voor verbreding hierin waren binnen de klassieke muziek. Door het vormen van orkesten kwamen mensen uit verschillende landen samen, al bleef dit lange tijd beperkt tot buurlanden.
Hoe verder we teruggaan in de tijd, hoe meer verschillende stemmingen er waren. De manier van meten was ook niet gelijk aan het hedendaagse, en de meetvorm was minder precies. De term en het meten in Hertz is er pas vanaf 1930. Hoe meer we gingen samenspelen en hoe meer instrumenten ook buiten eigen regio bespeeld werden, hoe meer noodzaak er was om een universele stemming te hebben. Zo ontstond langzaamaan een gemene deler. Van stemming variërend van 420 tot 460 hertz werd 440 de norm. Dit idee ontstond in Duitsland, waar een natuurkundige genaamd Scheibler het idee van een universele stemming ging uitwerken. De reden om te kiezen voor 440hz waren:
- Het was het gemiddelde van alle gebruikte stemmingen in omliggende landen.
- De basistoon van gemiddelde blaasinstrumenten, destijds een dominante instrumentsoort, is in 440hz.
- Strijkers waren in 440hz beter hoorbaar in orkesten.
De hoofdreden voor een universele standaard was vooral verbindend: door één stemming te gebruiken kon iedereen samenspelen met elkaar. Toch ging dit alles niet zonder slag of stoot. Landen gaven niet zomaar hun standaard op, en muzikanten die een stijl speelden die in een bepaalde frequentie was geschreven hielden hieraan vast. Het idee om stemming meer te standaardiseren ontstond rond 1850, 440hz werd hierin meer dominant aan het einde van die eeuw. Pas vanaf 1953 is het wereldwijd de norm.
Het is niet geheel duidelijk waar 432hz haar oorsprong vindt. Feit is dat sommige klassieke stromingen, waaronder Barok, geschreven zijn in 432hz. De instrumenten zijn hier ook op gebouwd (veelal oude Stradivarius violen). Nog steeds houden Barokmusici vaak vast aan 432hz vanuit deze traditie. Ook binnen de wereld van meditatie zie je 432hz nog veel terug, wederom vanuit traditie. Er zijn veel theorieën rondom 432hz, de ene beter onderbouwd dan de andere.
De keuze tussen 432hz en 440hz zou naar mijn mening niet moeten gaan over theorieën, maar over wat goed voelt en klinkt. Dat gezegd hebbende vind ik deze theorieën zeker interessant om te onderzoeken. Als je gaat zoeken naar 432hz kom je een aantal theorieën vaak tegen. De bekendste paar heb ik onder de loep genomen.
Frequentie van de aarde
Veel voorvechters van 432hz baseren hun voorkeur op de connectie met de natuur. Een heel interessant uitgangspunt, een stemming die samengaat met natuurelementen zou een mooi argument zijn voor het switchen naar 432hz. Hierbij laat ik de praktische kant even buiten beschouwing, een wereldwijde switch van frequentie zou natuurlijk een enorme impact hebben op de muziekwereld, en ontzettend veel instrumenten onbruikbaar maken.
Bij de theorie dat 432hz een connectie heeft met natuur is de frequentie van de aarde één van de bekendere argumenten. De gemeten frequentie van de aarde is 7,82 (afgerond op twee decimalen). Een enorme lage frequentie, niet te horen met het menselijk oor. Afgerond op 8 zou dit vermenigvuldigd door 54 uitkomen op 432hz.
Helaas zitten aan deze specifieke theorie wat haken en ogen. Die afronding is waar het scheef gaat lopen, een afronding die vermenigvuldigd wordt groeit natuurlijk mee. Zo is 54*8 inderdaad 432, maar komt 54×7,82 uit op 422,28. Een verschil van bijna 10hz. Daar komt nog eens bij dat zelfs 7,82 al een afronding is, het daadwerkelijke getal stopt niet na twee decimalen.
Het is ergens jammer dat juist bovenstaande theorie zoveel roem heeft gekregen. Er zijn veel interessante theorieën gebaseerd op natuurwetten die minder bekend zijn geworden. De bijnaam van 432hz komt zelfs voort uit bovenstaande theorie, 432hz wordt vaak de hartsfrequentie genoemd. Dit is ontstaan uit de bijnaam van 7,82hz: de hartslag van de aarde. Klinkt prachtig, en een mooi iets om vanuit te gaan, maar in dat geval zou dus een andere frequentie dan 432hz moeten worden gehanteerd.
Er zijn als het om natuurwetten gaat veel andere experimenten gedaan. Een interessant iets om in te duiken!
Pythagoras
Pythagoras, natuurlijk bekend van de Stelling van Pythagoras, is een veel genoemd persoon als het gaat om wiskundige benaderingen van in dit geval natuurwetten. Zo zou hij een voorvechter geweest van 432hz. Voor dit laatste is geen onderbouwing te vinden, hertz als meetvorm bestond ook nog niet in zijn tijd. Wel is het waar dat de sequens van 432hz mooier past in het werk van Pythagoras dan 440hz. De reeks van 432hz komt neer op ronde getallen, waarbij de reeks van 440hz decimalen bevat. Als je het octaaf pakt waar 440hz of 432hz in voorbij komt krijg je het volgende:
Je ziet hier duidelijk een mooiere, meer ronde reeks bij 432hz. Of dit daadwerkelijk iets met ons doet is weinig onderzocht, maar vanuit geometrie is er dus zeker iets te zeggen voor 432hz!
Stradivarius
Stradivarius is wereldberoemd om zijn strijkinstrumenten, die tegenwoordig een fortuin waard zijn. Deze instrumenten zijn uiteraard gebouwd naar een bepaalde voorkeur. Niet gek dat spelers van zijn instrumenten deze voorkeur willen eren en behouden. Met name onder klassieke musici is dit een veelgenoemd argument om 432hz te hanteren. Vanuit bezitters van een Stradivarius of liefhebbers van muziek uit die tijd een valide argument.
In hoeverre Stradivarius dit heeft gedaan vanuit persoonlijke voorkeur is onbekend. Het zou ook de norm kunnen zijn geweest destijds, daar is niets over te vinden. Wat hij zou hebben gedaan als hij vandaag had geleefd weten we niet, en dus ook niet of hij voorkeur gaf aan 432hz. Feit is wel dat hij het op deze manier heeft gebouwd.
De donkere jaren 40
Deze theorie heeft een duistere rand. De theorie stelt dat de nazi’s verantwoordelijk zouden zijn voor de standaardisering van stemming, vanuit hun overtuiging voor orde en zuiverheid. Het zou natuurlijk enorm heftig zijn als een aanpassing die voortkomt uit nazi-ideologie vandaag de dag nog voortleeft. Als dat waar zou zijn zou een aanpassing zeker op zijn plek zijn.
Er lijken connecties te zijn als je de feiten vluchtig bekijkt, maar al snel blijkt gelukkig dat het nazi-regime niks te maken heeft gehad met de standaardisering. Die is al veel eerder in gang gezet, zo’n 100 jaar voor de Tweede Wereldoorlog. Bovendien waren de landen die tijdens de donkere periode in Europa tussen 1930 en 1945 een rol speelden in deze universalisering (met name Amerika) geen voorstanders van het nazi-regime.
Op het eerste gezicht dus geen onlogische match. Een initiatief in gang gezet in Duitsland, dat wereldwijd de norm werd in dezelfde jaren waarin een gitzwarte ideologie groeiende was die werelddominantie als doel had. Klinkt alsof het verbonden is, maar wanneer je verder kijkt blijkt het gelukkig toch niks met elkaar te maken te hebben. Er worden iets teveel bochten afgesneden om te komen tot deze conclusie.
Het effect van wisselen van toonhoogte
Er zijn meerdere video’s te vinden op internet waar 440hz wordt vergeleken met 432hz. Vaak zijn deze video’s gemaakt om 432hz te verdedigen, helemaal objectief is het dus niet altijd. Dat gezegd hebbende is vergelijken absoluut een mooie manier om tot een voorkeur te komen.
Er is een factor die hierbij goed is om te benoemen. Het wisselen van toonhoogte, modulatie, heeft een bepaald effect. Een toontje omhoog kan zo een kleine boost geven. Een populair iets bij het Eurovisie Songfestival. Veel liedjes daar gaan op 2/3e een toontje omhoog om nog even een beetje extra energie mee te geven.
Een toontje omlaag doet het omgekeerde, je zakt er wat meer in weg. Een lekker effect bij kalme muziek. Als je met mooie kalme geluiden van een handpan of een akoestische gitaar gaat wisselen tussen 440hz en 432hz, zou het dus goed kunnen dat 432hz iets beter voelt. Je zakt tenslotte iets. Als dit bij jou het geval is zou het een interessant zijn om datzelfde eens (blind) te proberen met 432hz en 424hz. Hetzelfde verschil van 8hz, met mogelijk hetzelfde effect. Als je hetzelfde voelt bij beide vergelijkingen merkt zou je kunnen stellen dat het vooral iets zegt over de overgang, niet zozeer over de frequentie zelf. Daarmee is dat effect dus ook niet blijvend, slechts iets dat je merkt op het moment van overgaan.
Correlatie versus causaliteit
Mijns inziens moet het kiezen voor 432hz of 440hz niet op de eerste plaats gaan over feitelijke onderbouwing of theorieën, maar over je gevoel erbij. Wat hierin leidend zou moeten zijn kan voor iedereen verschillend zijn. Als je jouw voorkeur wilt onderbouwen gebaseerd op theorieën is dat helemaal ok natuurlijk. Let hierbij wel goed op de veelgemaakte fout van correlatie verwarren met causaliteit.
De alinea over de jaren 40 is een perfect voorbeeld. Het is waar dat standaardisering van stemming had kunnen passen in het nazi-ideaal van orde en zuiverheid. Ook is het waar dat de wereldwijde aanname van 440hz aan populariteit won in dezelfde jaren als nazi-duitsland. Toch blijken ze niet verbonden, maar enkel evenementen die simultaan plaats hebben gevonden.
Doe wat voor jou het beste voelt
Je zult wellicht merken dat bovenstaande alinea’s vooral gaan over theorieën die proberen te onderbouwen waarom 432hz beter zou zijn, niet 440hz. De reden hiervoor is simpel: er zijn geen theorieën die 440hz onderbouwen. Het is ooit gekozen, en is tegenwoordig nou eenmaal de norm.
Zou het feit dat niet alle theorieën rondom 432hz evengoed standhouden reden moeten zijn om te twijfelen aan de meerwaarde ervan? Wat mij betreft zeker niet! Zoals ik eerder in deze blog al schreef gaat mijn voorkeur niet uit naar kiezen gebaseerd op een theorie. Die keuze zou moeten gaan over wat jij het best vindt klinken, welke klank jou het meest raakt. Als je daarbij meer voelt bij een handpan in 432hz zou dat mijns inziens een goede keuze zijn. Hou er wel rekening mee dat samenspelen iets lastiger wordt, omdat het merendeel van de muziekinstrumenten gestemd is in 440hz. Los daarvan zie ik geen reden waarom je niet zou kiezen voor een andere stemming, zolang je dit doet vanuit intrinsieke motivatie.
Mijn voorkeur
Alle instrumenten die ik heb gehad in mijn leven heb ik gekozen gebaseerd op gevoel en klank. Ik heb zeker mijn voorkeuren ontwikkeld door de jaren heen, en kan zo gerichter zoeken naar instrumenten die bij mij passen. Al deze voorkeuren zijn ontstaan door met een open blik te luisteren en te ervaren.
Een deel van mijn werk is consulten begeleiden bij Handpanshop, waarbij we op zoek gaan naar het juiste instrument voor jou. Hierbij wordt bij voorkeur gekozen los van prijs of andere filters. Mijn advies zou zijn om frequentie hierin ook open te laten, en te kiezen op gehoor. Het zou zonde zijn als die ene parel aan je voorbij gaat omdat je een bepaalde frequentie niet wilde horen. Kies vooral gebaseerd op wat goed voelt, dan komt de rest vanzelf goed:)
