Wellicht heb het je al voorbij zien komen op sociale media. Er loopt al een tijd een rechtszaak over de handpan. Deze zaak loopt ondertussen al jaren, en het leek periodes zo dat het gevaar wel geweken was. Nu speelt er toch nog wel een hoop, en dat zou best wel eens gevolgen kunnen hebben voor de toekomst van de handpan!
In deze blog lees je er alles over, en lees je ook wat jij zou kunnen doen om te helpen.
Waar gaat het over?
Laten we bij het begin beginnen. De handpan bestaat ondertussen al bijna 26 jaar, maar is vooral de laatste 15 jaar steeds bekender geworden. Dat die groei pas later is gekomen is geen toeval. Vanaf ongeveer 15 jaar geleden kwamen er meer bouwers bij, en werd het instrument langzaamaan wat makkelijker verkrijgbaar. Tot die tijd was er maar één bouwer op de wereld: PANArt. Zij bouwden een instrument dat zij de Hang noemden.
Als je in die eerste tien jaar de hang leerde kennen, zoals ik, had je geluk en pech tegelijk. Geluk, omdat het instrument nog écht in de beginjaren zat. Hierdoor kon je het ervaren als een volledig nieuw en onbekend terrein, een parallel universum waar je instapte. Ook was het te gek om vanaf dat prille begin te zien wat er allemaal uit voort is gekomen. Wat er vandaag de dag wordt gedaan met dit instrument is volledig anders dan wat er in het begin mogelijk was.
De pech was helaas wel dat het vrijwel onmogelijk was om aan een Hang te komen. Ik heb ook geprobeerd om een Hang te krijgen, maar het is ondanks de beste bedoelingen nooit gelukt. Je moest in die tijd een motivatiebrief sturen, waarna je moest wachten op een uitnodiging om een Hang te mogen kopen van ze. Ik heb die uitnodiging helaas nooit mogen ontvangen. Met mij waren gelukkig velen, en deze groep – die dus in eerste instantie achter het net visten – is uitgegroeid tot de huidige handpanscene.
Het ontstaan van de handpanscene
Onder deze groep zaten mensen met de wens om te spelen, maar ook mensen die naast spelen ook wel handig waren. Deze laatste groep is zelf gaan experimenteren in de hoop een mooi instrument te maken. Dat bleek nog lastig, vooral omdat er weinig exemplaren waren om als voorbeeld te gebruiken. Veel bouwers moesten het doen met de herinnering aan de klank en het uiterlijk. Dat maakt een bouwproces natuurlijk niet makkelijker.
Na 2010 kwamen er dus meer bouwers bij, en kreeg het instrument daardoor meer spelers en volgers. In eerste instantie was er niet veel aan de hand, PANArt was zelfs wel blij met een beetje spreiding. Zo lang er maar geen exacte kopie kwam van de Hang, en zo lang de naam ‘Hang’ maar niet gebruikt werd.
Zo ontstond de algemenere naam handpan. Voor een tijd leek het erop dat de Hang en de handpan in harmonie naast elkaar konden bestaan.
De kanteling
Tot ongeveer vijf jaar geleden… Toen begon PANArt een grotere zaak, met als grootste tegenpartij Ayasa. Ayasa is een grote handpanmaker uit Nederland, die naast handpannen ook shells maakt. Deze shells worden onbewerkt verkocht aan bouwers, die er vervolgens hun kunsten op kunnen loslaten.
Deze werkwijze wordt steeds vaker toegepast, waarbij een bouwer dus niet alles van A tot Z zelf doet, maar de basis shells (die dus al wel de globale vorm hebben, maar nog geen toonvelden) inkoopt.
Ayasa is misschien wel het bekendst geworden door het op de markt brengen van Ember Steel. Ember is tegenwoordig misschien wel het meest gebruikte materiaal binnen de volledige handpanscene. Heb jij een handpan van Europese komaf, die gemaakt is van Ember steel? Dan kan het bijna niet anders dan dat de basisshells hiervan van Ayasa komen.
Een grote speler dus, en daarom een interessante tegenpartij voor PANArt. PANArt kreeg het voor elkaar om beslag te leggen op een hoop onbewerkte shells en tools. Dit gebeurde op 28 april 2021, en is nog steeds achter slot en grendel zolang de rechtszaak over de handpan loopt.
Een enorme klap voor Ayasa natuurlijk. Gelukkig is niet alles in beslag genomen, en kunnen zij ondertussen wel weer bouwen en mooie instrumenten maken. Alsnog natuurlijk ontzettend ingrijpend als een groot deel van je werkplaats en spullen ineens in beslag wordt genomen, en buiten je bereik blijft voor zo’n lange periode.
Het doel
Ayasa wordt door PANArt dus vooral gebruikt als voorbeeld. De zaak is niet alleen tegen Ayasa, ook een hoop andere bouwers liggen onder vuur. De kern van de zaak: het ontwerp van de handpan. Want, zo stelt PANArt: waarom moet de handpan dezelfde details hebben als onze Hang?! Hierbij gaat het over een aantal zaken. De vorm van het instrument speelt een factor, de centrale ding, en de gu (het gat aan de onderkant van een handpan).
Om deze stelling kracht bij te zetten, schijnt PANArt zelfs instrumenten in afwijkende vormen gemaakt te hebben met als doel deze te laten zien en horen tijdens de rechtszaak over de handpan. Welke vormen dit zijn weet ik niet, maar ik kan me niet voorstellen dat deze afwijkende vormen comfortabel spelen. Een rond instrument met een lichte bolling, met de bas centraal in het midden, klinkt als een enorm logische en algemene keuze.
De rechtszaak over de handpan gaat dus niet over de klank van het instrument, maar enkel over het design. In het begin werd vooral lacherig gedaan om deze claim. Hoe kun je zoiets algemeens claimen? Wat zou de volgende stap zijn, dat geen enkel instrument voortaan rond mag zijn? Zie je het voor je, een drumstel met enkel vierkante trommels?
Toch lijken ze nu best ver te komen met deze claim. Welke delen van hun eis wel of niet gehonoreerd worden, is onduidelijk, maar elke stap zal enorme impact hebben op de handpanscene, en leiden tot de vernietiging van ontzettend veel instrumenten.
Imago
PANArt heeft jarenlang haast een cultstatus gehad. De instrumenten waren onmogelijk om aan te komen, en ook tweedehands werden ‘originele Hangs’ voor enorme bedragen verkocht. Langzaamaan werd dit minder, omdat handpannen technisch gezien aanzienlijk beter werden, je bovendien veel meer keuze had in toonsoort en materiaal, en handpannen veel betaalbaarder waren dan (tweedehands) Hangs.
Ondanks de verschuiving richting de handpan, bleef PANArt altijd hun status behouden. Zij waren de eerste, en dat verdient respect. Zij leken de populariteit van de handpan eerst dus ook prima te vinden, en waren vooral nog actief met het onderhoud van de instrumenten die van hun afkwamen.
Het lijkt erop dat de rechtszaak over de handpan tegelijk loopt met het weer opstarten van de productie van PANArt. Jarenlang bouwden zij niet meer, maar nu is het weer mogelijk om een Hang te kopen. Wellicht is het dus een poging om de concurrentie weg te werken.
Los van het compleet onrealistische doel – de handpanscene is nu veel en veel te groot om door een enkele bouwer te laten bedienen – zijn ze hun status ondertussen ook kwijt. Ik ken een hoop spelers die tot vijf jaar geleden zonder twijfel een Hang zouden kopen als ze de kans hadden gekregen, maar dat nu toch echt niet meer zouden doen. Sterker nog: ik ben zelf ook één van deze spelers.
Kwalitatief was het allang niet meer ‘nodig’ om een Hang te verkiezen boven de handpan, maar de gun-factor was er. Was dus, want ondertussen is er weinig over van die gun-factor. Sneu natuurlijk, maar de andere kant is toch ook dat ze het er echt zelf naar hebben gemaakt.
Waar staan we nu?
De rechtszaak over de handpan is dus nog steeds gaande, en kost behoorlijke bedragen. Dit wordt betaald vanuit de community, vooralsnog waren dat vooral bouwers, verkopers en professionele spelers. Vanuit deze groep professionals werd Handpan Community United (HCU) opgericht, van waaruit geld werd ingezameld en alle partijen op de hoogte werden gehouden.
Met donaties van ons allen is het een tijd gelukt, maar dat blijkt nu toch niet genoeg. Daarom is er een campagne vanuit het HCU, die aanspraak doet op alle handpanliefhebbers.
Uiteraard kan je helpen door te doneren. Dat kan al met kleine bedragen, want de handpan-community is ondertussen enorm. Alle kleine beetjes helpen, en veel kleine beetjes maken een heleboel! Daarnaast helpt het verspreiden van de berichten ook enorm. Mocht je iets doen met sociale media, deel dan het bericht, om zo meer aandacht te vestigen op dit probleem.
Laten we hopen op een goede uitkomst! Het zou natuurlijk bizar zijn als een community die zo ontzettend groot en mooi is geworden onderuit kan worden gehaald door één enkele producent.
Een geruststelling
Even voor de duidelijkheid: deze rechtszaak over de handpan gaat nooit invloed hebben op jouw eigen instrumenten wanneer je deze privé gebruikt. Er zou wel een uitspraak kunnen komen die invloed heeft op de productie van handpannen, en wellicht zelfs op professionele uitvoering waarbij handpannen gebruikt worden.
Dat zijn natuurlijk enorme en desastreuze consequenties: geen nieuwe instrumenten meer, en geen handpanconcerten en/of festivals meer. Laten we natuurlijk hopen dat dit niet gebeurt. Maar, wát er ook gebeurt, jouw handpan is voor privégebruik vooralsnog helemaal veilig. Dat kunnen ze ons in ieder geval niet afnemen!
