Dit is alweer de derde blog in de serie essentiële elementen. Deze blogs zijn bedoeld om je te helpen je spel als geheel een boost te geven. Het zijn geen kant en klare oefeningen, maar tips die je kan gebruiken bij alles wat je speelt. In de eerste blog over essentiële elementen ging het over timing. Een lastig en breed onderwerp, maar van onschatbare waarde. De tweede blog ging over melodie. De aandachtstrekker van alles wat je speelt, ook zeker een belangrijke dus.
In deze derde blog heb ik het graag met je over doseren. Een onderwerp dat toepasbaar is op zowel timing als melodie, als ook alle andere zaken waar je mee te maken hebt. Dosering bepaalt voor een groot deel of iets klinkt als een oefening of als muziek. Goed leren doseren kan je spel dus een enorme muzikale boost geven. Laten we een kijkje nemen naar dit absoluut essentiële element: doseren.
Goed doseren is universeel
Ik kan me weinig voorbeelden bedenken waarbij dosering niet een grote rol speelt. Voor de hand ligt natuurlijk koken: een goede kok kan met behulp van kruiden die iedereen in huis heeft prachtige gerechten maken, die je niet zomaar namaakt. Dosering speelt hierbij een grote rol. Hetzelfde geldt voor een goede coach of instructeur: je moet een bepaald einddoel bereiken, maar de stappen hiernaartoe moeten haalbaar en te overzien zijn. Als je deze stappen niet goed uiteenzet wordt het behalen van het einddoel een stuk lastiger.
De beste vergelijking met muziek maken blijft toch wel de verhalenverteller. In welke context dit is maakt niet enorm veel uit. Dit kan daadwerkelijk iemand zijn die spannende of ontroerende verhalen vertelt, maar net zo goed iemand die op een boeiende manier een presentatie geeft. De kunst is om hier een mooie opbouw in te hebben, waarbij een droger en meer informatief deel zich gebalanceerd afwisselt met een vrijer en luchtiger deel.
Ook is een goed begin essentieel om mensen aan je te binden. De eerste minuten of soms zelfs seconden kunnen van essentieel belang zijn. Als je daarin mensen niet weet te vangen kan je ze kwijt zijn, hoe goed de rest ook is. Hetzelfde geldt voor een sterk einde. Het einde is bepalend voor het gevoel dat mensen overhouden aan wat ze hebben meegemaakt. Daar wil je bewust mee omgaan.
Onze verslechterende focus
Focus is een onderwerp dat mij mateloos interesseert. Ik heb veel boeken gelezen over dit onderwerp, vooral ook over hoe dit zich verhoudt tot onze moderne wereld. De studies verschillen van elkaar, maar onderzoek is unaniem over het feit dat onze focus steeds slechter aan het worden is. Een grote rol hierbij spelen internet en social media, wat ervoor zorgt dat we oneindig veel informatie op ons af krijgen. Deze stroom aan informatie zorgt ervoor dat je niet lang je focus bij één ding kan houden, je wordt aan de lopende band afgeleid. Je hiertegen verzetten is lastig: er zijn tal van genieën bij Apple, Google en Facebook dagelijks bezig met jouw aandacht krijgen. Hier vind je een interessante leestip als je hier meer over wilt lezen.
Focus en muziek
Deze slechter wordende focus hoor je duidelijk terug in muziek. Liedjes zijn de afgelopen jaren steeds korter geworden, en de vormschema’s steeds simpeler. De veelgenoemde zin in muziekland ‘Don’t bore us, get to the chorus’ (vrij vertaald ‘Verveel ons niet, speel het refrein’) spreekt boekdelen.
De minuut van De Wereld Draait Door is een wat extreem maar wel leuk voorbeeld. Bij dit programma werd van artiesten verwacht dat ze in een minuut iets zinvols ten gehore konden brengen. Zo kort dat iedereen er bij kon blijven, hoe slecht je focus ook is. Het dwong artiesten tot zo snel mogelijk richting het refrein spelen, waarbij veel nuance en nogal eens behoorlijk wat magie verloren ging.
Een slechtere focus is op vele vlakken absoluut nadelig, maar op muziekgebied niet perse. Toegegeven, sommige stijlen zijn er absoluut vlakker en saaier door geworden, en muziek reduceren tot een minuut is teveel gevraagd. Toch floreren sommige stijlen juist ook. Het filteren van muziek heeft bepaalde songwriters erg creatief gemaakt. Je moet met beperkte middelen (of beperkte tijd) iets interessants weg weten te zetten. Alles korter en vluchtiger moet natuurlijk niet de standaard worden (en dat gebeurt gelukkig ook niet), maar het is leuk om te zien hoe in de kunstwereld van een nood met succes toch een deugd is gemaakt.
Muzikaal doseren
Muzikaal doseren is een ontzettend waardevolle skill om te leren. Binnen mijn livelessen via Zoom komt dit thema veel terug. Een oefening meester worden is natuurlijk stap 1. De oefening vervolgens eigen maken, en hier muziek mee leren maken is waar het écht om draait. Aan deze toepassing besteed ik idealiter veel meer tijd aan dan aan de oefening zelf. Ook binnen mijn online handpan cursussen benoem ik dit vaak. Maak het eigen, en geef er je eigen draai aan. Als je een lezer bent die mijn online cursussen volgt, is dit dus een vriendelijke herinnering om deze stap echt uitgebreid te doen.
Probeer het zelf
Doseren kan met alles dat je speelt. Probeer bij een idee de kern te vinden van wat je doet, en daarvan dan de meest ‘aangeklede’ vorm. De hoofdmelodie, met daarbij de begeleiding die deze melodie het beste aanvult. Dit is je refrein. Onderzoek vervolgens hoeveel laagjes je er af kan pellen, in welke stappen je dit refrein kan ‘uitkleden’. Hoe meer versies je kan vinden, hoe beter. Als je alle versies hebt kan je deze aan elkaar proberen te spelen. Begin bij de meest uitgeklede versie, werk geleidelijk aan richting de meest aangeklede versie, en bouw daarna weer af naar de meest uitgeklede versie. Afhankelijk van het idee dat je hiervoor gebruikt kan je door deze toepassing al snel een compositie van een aantal minuten opleveren, die spannend begint door steeds meer op te bouwen, en relaxed eindigt door een langzame afbouw.
Bij bovenstaand idee beperk je je nog tot één idee. Als je twee ideeën hebt – laten we ze even het couplet en het refrein noemen – groeit het aantal mogelijkheden enorm. Er zijn talloze liedjes geschreven die uit niet meer bestaan dan een couplet en refrein, gespeeld in verschillende vormen, of ‘aankledingen’. De enige voorwaarde van twee ideeën samenvoegen is dat ze hetzelfde tempo hebben. Dat lijkt me haalbaar. Probeer het uit met de oefeningen die je hebt, en check hoe ver je hierin kan gaan!
Handpan en doseren
Grote handpanspelers zijn meesters in doseren. Vaak gebeurt er helemaal niet zo heel veel in een compositie, maar is het vooral de dosering en aankleding die het verschil maakt. Het kan natuurlijk dat een bepaald patroon ontzettend indrukwekkend klinkt en technisch ontzettend complex is, maar ook daar geldt: hoe complexer dit is, hoe meer laagjes er vanaf te halen zijn.
Té Já
Onderstaande compositie van Flavio Salvaje, begeleid door Kabeção, is een mooi voorbeeld van dosering. Kijk hoe ze beiden blijven bij hun rol als begeleider of solist, en hoe het thema zich geleidelijk uitbouwt. Een mooie spanningsboog, waarbij ruimte is om de luisteraar mee te nemen, hen tijd te geven om te wennen, om daarna geleidelijk aan naar het volgende onderdeel te bewegen.
Nils Frahm
Als het gaat om de kunst van doseren binnen muziek kan je eigenlijk niet om de grootmeester Nils Frahm heen. Ik heb hem vaker genoemd in blogs, hij is een groot inspiratiebron voor mij als het aankomt op muziek maken. Nils weet als geen ander een idee de ruimte te geven, om je als luister te laten wennen, en je zo mee te nemen in zijn wereld. Een bekende compositie van hem, waar dit op een prachtig trage manier ontwikkelt, is Says. Je kan dit natuurlijk niet exact naspelen op je handpan, maar de essentie van wat hij hier doet kan je wel vertalen naar je handpan. In een kleine tien minuten blijft hij bij één patroon, dat langzaam uitbouwt naar een grote ontlading. Luister het eens, en bedenk je dan hoe dit was overgekomen als hij was begonnen met die ontlading. De kunst van doseren!
Hoor het opnieuw voor het eerst
Een veelgemaakte fout wanneer het aankomt op doseren is een idee afraffelen omdat jij het al vaak hebt gehoord. De nieuwigheid is eraf, en bij het spelen voor publiek ontstaat de twijfel of het niet saai wordt. Zelden is dit het geval. Bijna altijd stoppen spelers te snel met een bepaald idee omdat deze gedachte overheerst. Probeer je bij elke keer spelen in te beelden dat je dit voor de eerste keer hoort. Hoeveel tijd mag zo’n idee dan krijgen? De conclusie zal vaak zijn dat het best een tijdje door mag gaan, dat het lekker voort mag kabbelen. Zoals bij een mantra, dat zich keer op keer herhaalt, zit de kracht juist in die herhaling. Als je op die manier naar je eigen spel leert luisteren, en daar rust in weet te vinden, heb je goud in handen!
