Deze blog is onderdeel van een serie over de materialen die tegenwoordig worden gebruikt om handpannen te maken. In de vorige blog bespraken we het materiaal waarmee alles begon: genitreerd staal. Heb je die nog niet gelezen? Dan kun je hier doen. Vandaag gaan we in op de eerste grote uitbreiding op het gebied van materialen: roestvrij stalen handpannen. Een innovatie die het instrument veel populariteit heeft gebracht!
De invloed van roestvrijstaal
In de beginjaren van de handpan (2000–2010) werd het instrument vooral op straat gespeeld. Veel mensen die in die tijd kennismaakten met de handpan, vertellen eenzelfde verhaal: ze zagen iemand spelen in een park of op straat en raakten gefascineerd. Voor mij was dat niet anders. Ik ontmoette mijn eerste handpan-speler in Spanje en leerde zo over PanArt en hun creatie: de hang.
Na PanArt volgden vele andere bouwers, die de eerste jaren nog hetzelfde materiaal gebruikten – het eerder beschreven genitreerde staal. Op een gegeven moment ontstond de behoefte om meer diversiteit in klank toe te kunnen voegen, en zo kwamen de eerste roestvrij stalen handpannen. Als je de materialen wel eens naast elkaar hebt gehoord, weet je hoe groot het verschil is: roestvrij stalen handpannen hebben ten opzichte van genitreerd staal meer galm (en eigenlijk vooral een wat luidere galm), en meer hoge frequenties.
De toevoeging van roestvrij staal maakte het keuzepalet enorm veel groter. Er kwam als het ware een heel nieuwe doelgroep bij, die natuurlijk weer zorgt voor meer bekendheid van dit instrument. Handpannen werden, naast buitenoptredens, steeds meer gebruikt in intieme settings. Binnen yogalessen en meditatiesessies zag je handpannen ook steeds vaker voorbijkomen. Daarnaast kwamen er steeds meer georganiseerde optredens. Soms nog in kleine settings, maar ook al in concertzalen als de Melkweg en Paradiso.
Bij die optredens werden niet perse altijd roestvrijstalen handpannen gebruikt – genitreerd blijft, juist ook onder de professionele spelers, nog altijd erg populair – maar de toevoeging van roestvrij staal heeft absoluut bijgedragen aan de populariteit van het instrument, waardoor mogelijkheden zoals het spelen in grotere popzalen werkelijkheid werden.
Wat is roestvrij staal
De vraag ‘wat is roestvrij staal’ lijkt bijna overbodig. Iedereen kent roestvrij staal wel. Het zit in onze keukens – denk aan waterkokers en bestek – en is een stevig, roestbestendig materiaal. Toch is de naam “roestvrij” eigenlijk onjuist. De correcte term is “roestvast staal,” want het kan wel degelijk roesten, zij het veel minder snel dan andere staalsoorten.
In de begindagen van de handpan was roestvrij staal niet populair omdat het moeilijker te bewerken is. Bouwers werkten destijds vooral met handgereedschap, terwijl er nu geavanceerdere apparatuur beschikbaar is. Dat heeft de deur geopend voor het gebruik van dit stevige, maar uitdagende materiaal.
Hoe klinkt roestvrij staal?
Ik noemde het eerder in deze blog al: roestvrij stalen handpannen staat bekend om de grotere hoeveelheid galm en helderheid ten opzichte van genitreerd staal. Vaak wordt gezegd dat roestvrij staal langer galmt. Dat kan zeker zo zijn, maar dat hoeft niet. Sommige genitreerde handpannen hebben in lengte eigenlijk dezelfde galm, maar dit ervaar je niet hetzelfde. Het verschil zit vooral in het volume ervan. Bij roestvrij staal loopt de galm heel gelijkmatig af, terwijl de galm bij genitreerd staal wat sneller richting een zachter volume beweegt.
Dit karakter, een fris en galmend geluid, geeft roestvrij staal een kabbelend en relaxed karakter. Zoals ik in mijn vorige blog al schreef: er wordt soms gezegd dat roestvrij staal hét materiaal is voor meditatief spel, maar dat zou ik niet perse zo zeggen.
Roestvrij stalen handpannen zijn absoluut heel geschikt voor meditatief spel, maar dat zijn alle handpan uiteindelijk, ongeacht materiaal. Het is uiteindelijk een kwestie van smaak, en jij als speler bent dé bepalende factor in sfeer. Dat gezegd hebbende is het zeker wel zo dat het gemiddelde karakter van roestvrij staal heel goed past bij een kalmere en meer meditatieve manier van spelen.
Een (klank)beeld zegt meer dan 1000 woorden, dus luister vooral zelf naar dit prachtige voorbeeld van een roestvrij stalen handpan, gespeeld door Alexandre Lora.
Speelgemak
Het beetje meer galm en hoog maakt roestvrij stalen handpannen ook enorm vriendelijk in gebruik. Ik vergelijk het weleens met zingen in de badkamer: de galm en het vrij heldere geluid van een badkamer doet jouw zangstem al snel best lekker klinken! Datzelfde daarna in een droge ruimte geeft toch niet voor iedereen dezelfde voldoening.
Een beetje een uitvergroting natuurlijk, maar ditzelfde zou kunnen gebeuren als je voor het eerst handpan gaat spelen. Sommige handpannen vereisen dan nog wel wat werk, maar roestvrij staal is op dit gebied heel vriendelijk!
Hoe kies je het juiste materiaal voor jou?
Ik schreef het in mijn vorige blog ook al: uiteindelijk zou ik je ten alle tijde aanraden om te kiezen voor de handpan die qua sound het beste bij je past. Vaak reageer je het sterkst op een bepaald materiaal, maar factoren als de bouwer en de toonsoort spelen ook zeker een rol.
Ik heb uiteraard ook een persoonlijke voorkeur qua materiaal, maar er zijn stemmingen en bouwers waarbij ik ondanks deze voorkeur toch voor een ander materiaal zou kiezen. Puur omdat bij die bouwer en/of stemming alles perfect samenkomt bij dat ene materiaal.
Laat je dus niet te veel leiden door beschrijvingen van materialen. Alleen jij kan bepalen of het een match is of niet. De informatie over materialen inwinnen is natuurlijk altijd fijn, goed beslagen ten ijs komen kan tenslotte nooit kwaad.
Probeer gewonnen informatie dus even te laten voor wat het is bij het maken van jouw uiteindelijke keuze. Die keuze zou ik echt maken door te luisteren en te ervaren wat het met jou doet. Je weet het snel genoeg als het een juiste match is!
Maak je keuze op gehoor, niet op speelgemak
Bij roestvrij stalen handpannen kan een overtuigende factor lijken dat ze vaak zo lekker makkelijk spelen bij je eerste keer spelen. Toch zou ik dit niet te zwaar laten wegen: elke handpan speelt uiteindelijk even makkelijk zodra je je techniek een beetje hebt zitten. Uiteindelijk wil je de juiste handpan voor jou vinden gebaseerd op de klank en je gevoel erbij, en niet vanwege gemak.
Je keuze maken gebaseerd op klank en gevoel, en speelgemak daarbij niet laten meespelen, kan nog een hele uitdaging zijn. Een handpan die makkelijker speelt klinkt tenslotte ook beter bij jouw eerste keer spelen. Omdat niet elke handpan even gemakkelijk speelt, zeker in het begin, wordt bij het uitzoeken van een handpan vaak voorgespeeld. Zo ligt de focus puur bij de klank en wat dit doet, en niet bij speelgemak.
Binnen de orientatiesessies die ik doe bij Handpanshop speel ik ook alles eerst voor, zo hoef jij alleen maar te luisteren en te kiezen. Leren spelen op de door jou gekozen handpan komt áltijd goed. Misschien is de ene pan in het begin iets makkelijker, en de andere juist iets moeilijker, maar dit is uiteindelijk een kwestie van tijd.
Mijn online cursus Basics begint met drie lessen die focussen op juist aanslaan. Als je die lessen goed hebt behandeld ben je al een heel eind, ongeacht materiaal.
Afsluitend nog een voorbeeld van hoe roestvrij staal kan klinken. Deze video komt uit dezelfde studiosessie als de video uit de vorige blog. Deze video is gespeeld op een mooie roestvrij stalen Samasta B Celtic.
In de volgende blog gaan we dieper in op het derde en laatste materiaal: emberstaal. Tot dan!
