Deze website als geheel is vanzelfsprekend gericht op het leren bespelen van jouw handpan. Daarbij is handpan les de rode draad, met aspecten zoals deze blog als hulpmiddel. Niet elk onderwerp is even geschikt voor een blog, sommige zaken zijn te complex om enkel in een tekst te behandelen. Andere onderwerpen zijn juist weer minder geschikt voor een les. Dit laatste is de hoofdreden voor het opzetten van deze blog. Onderwerpen die tof zijn om wat dieper in te duiken, al is het puur om meer kennis te doen over de handpanwereld.
Sommige onderwerpen passen goed in zowel de vorm van een les als in een blog. Hierbij gaat het niet over een bepaald patroon of een bepaalde techniek, maar over een algemeen speelelement dat je gehele spel een boost geeft. Deze elementen noem ik herhaaldelijk in lessen, en ook in voorgaande blogs kwamen er al een aantal kort voorbij. Een blog is natuurlijk een hoop informatie, het leek me daarom goed om de meest essentiële elementen geïsoleerd eens goed onder de loep te nemen. Vandaag het eerste deel van deze nieuwe serie, waarin ik je graag meer vertel over misschien wel de belangrijkste van de essentiële elementen om je handpanspel een boost te geven: timing.
Timing is universeel
Binnen muziek wordt timing snel toegeschreven aan drummers of percussionisten. Als dat bij timing al niet het geval is, dan in ieder geval bij tempo. Elke drummer heeft weleens een gemene blik in diens richting gekregen als de band versnelt. Soms misschien terecht, maar vaak ook niet. Nou worden timing en tempo ook vaak in één adem genoemd, terwijl het toch zeker twee verschillende dingen zijn. Tempo is iets waar ik in vorige blogs al herhaaldelijk over ben begonnen. Ook in lessen komt het geregeld voorbij (Sorry voor alle kweluurtjes met die irritante metronoom…).
Timing gaat een stapje verder. Strak spelen, oftewel niet versnellen of vertraging, is meestal wenselijk. Als dat lukt heb je je tempo-skills dus op orde. Hierbij hebben we het dus nog over tempo. Hierop volgt de stap om te leren controleren wat er binnen die strak gespeelde tellen gebeurt. Deze ruimte binnen de tel valt onder timing.
Voor degenen die al wat langer bij mij op les zitten is shuffle spelen een bekende. Als shuffle je niet bekend is volgt hier een poging om het in tekst uit te leggen: shuffle is twee slagen per tel niet verdelen in twee gelijke helften, maar 1x tweederde, 1x eenderde. Je krijgt dus in plaats van twee keer 50% een langere eerste helft, 66%, en een kortere tweede, 33%.
Onderstaande video is een mooi voorbeeld hiervan. Je ziet hier gitarist Toby Newcombe vier keer hetzelfde spelen, met varierende timing. De eerste twee gaan over wat ik zojuist benoemde: het recht spelen (straight), dus de tel netjes door de helft, en shuffle, met dus die tweederde-eenderde verdeling.
Microtiming
Het derde en vierde voorbeeld zijn leuk, hierbij ga je er een beetje tussenin zitten. Dit wordt te specifiek om in notenschrift goed uit te drukken, wat Toby goed heeft opgelost. Je ziet bij het derde en vierde voorbeeld een pijltje staan bij de tweede noot. De slag bij dat pijltje moet dus een tikkie eerder of later. Door de tweede slag iets later te doen, de tight shuffle, krijgt het een wat meer hoekige, scherpe feel. De tweede slag iets eerder geeft het juist een wat meer zwalkende, ronde feel, ergens tussen shuffle en recht in.
Ik kan me voorstellen dat bepaalde termen wat abstract aanvoelen als je geen ervaring hebt met deze manier van spelen. Blijf daar vooral niet in hangen. Als je nog niet bekend bent met shuffle zou het gek zijn als je na bovenstaande tekst meteen begrijpt wat er bedoeld wordt. Zoiets kost tijd, en past beter in een les dan in een blog. Het belangrijkste is dat je hoort dat er verschil is tussen de vier voorbeelden in de video, zonder dat het tempo (de telsnelheid) verandert.
Hopelijk hoor je bij het checken van de video verschillen tussen de vier voorbeelden. Omschrijf vooral in je eigen woorden wat dat verschil is. Ik zou de tight shuffle bijvoorbeeld linken aan iets teveel koffie op, en de loose shuffle aan iets teveel biertjes. Overduidelijk absoluut geen vaktermen, maar het zou voor mij prima werken als omschrijving hoe ik iets zou moeten spelen.
Binnen of buiten de lijntjes
Bewustzijn is een belangrijke als je met timing bezig gaat. Als je met timing gaat experimenteren en daarin niet consequent bent, wordt het als luisteraar heel moeilijk om te snappen wat je doet. Dat is natuurlijk nooit de bedoeling. Een dunne lijn dus, en nog geen makkelijke opgave om te bepalen wanneer iets inconsequent wordt.
De meest geprezen spelers op het gebied van timing krijgen het voor elkaar om flink ver te gaan in het buiten de lijntjes kleuren, maar daar tegelijk enorm consequent in zijn. Met name in soul en hiphop kom je grootmeesters op dit gebied tegen. Een mooi voorbeeld is onderstaande video van Ledisi. Je hoort de drums duidelijk elke tel spelen, en haar zanglijn is op diezelfde tel. Ze is constant ’te laat’, maar wel enorm consistent in dat te laat zijn. Het resultaat: een luie, hangende feel, die perfect past bij dit genre.
Toepassing op een handpan
Allemaal leuk en aardig, al die voorbeelden, maar er komt tot nu geen handpan in voorbij. De reden daarvoor is simpel: handpan is nog ontzettend jong, en de luister- en kijkvoorbeelden zijn nog pril. Inspiratie van handpanspelers komt dus, deels om deze reden, uit zowel handpanland als daarbuiten. Zo noemde ik zelf in eerdere blogs al herhaaldelijk verschillende neoklassieke componisten als Nils Frahm en Ólafur Arnalds. Zij hebben veel betekend voor mijn ontwikkeling als speler, ook al komt er geen handpan voorbij in hun muziek.
Toch is er ook binnen handpanland ook meer dan genoeg te vinden over onderwerpen als timing en microtiming, al is het wat minder extreem. Als je je eigen repertoire gaat opbouwen ga je als vanzelf eigen ritmische patronen toepassen. Zo heeft de ene speler de neiging om een beetje voorin de tel te spelen, terwijl de ander juist achterin de tel hangt. Het ene geeft een meer energiek actief karakter, het andere klinkt meer lui en relaxed. Als je dit consequent toepast wordt dit een van je unique selling points, een van de aspecten waar mensen jouw spel aan herkennen.
Eigenheid in jouw handpanspel
De meer gestudeerde speler kan switchen tussen deze twee modussen, achterin of voorin de tel spelen, en alles daar tussenin. De (meeste) grote autodidacte spelers hebben één modus, maar hebben deze vaak wel enorm goed uitgekristalliseerd. Feit is dat alle grote spelers te herkennen zijn aan een aantal speelelementen, waarvan timing er vrijwel altijd één is.
Is het dan iets dat onbewust onstaat? Ja, en nee. Jouw spel wordt een cocktail van alle muzikale elementen die je tof vindt. Dat zijn er enorm veel, en daarmee is niet altijd aanwijsbaar waarom je dat ene dingetje zo graag doet of zo goed beheerst. Zo kunnen bepaalde speelementen ook ontstaan doordat je vaak luistert naar bepaalde muziek, al is jouw intentie niet eens om dat luisteren te betrekken in je spelen. Onbewust dus, maar zeker aanwezig.
Op onbewuste toepassingen heb je natuurlijk weinig invloed. Wel kan je bewust een hoop sturen door bepaalde oefeningen te doen. En daar komen we bij jouw handpan beoefening. Een belangrijke stap is nog steeds strak spelen met een metronoom. Een paar andere toffe oefentips:
Ademen
Deze tip noemde ik al eerder in deze blog. De toepassing nu is iets anders dan voorheen. Bij mijn vorige blog ging het over het op een organische manier bewust leren omgaan met tempo. De opdracht is nu om juist geleidelijk te vertragen of versnellen, maar daarin je spel leidend te laten zijn. Het gaat als volgt:
- Speel een patroon van vier slagen. Hou het simpel, het gaat hier om timing, niet om het patroon zelf.
- Gebruik het boxed breathing patroon. Check hiervoor de zojuist genoemde eerdere blog.
- Probeer vervolgens geleidelijk iets te versnellen of vertragen, maar zorg dat je switch van ademen samen blijft vallen met de 1.
- Probeer je spel en daarmee je ademhaling zo geleidelijk mogelijk te laten veranderen.
Omdat we het hier over ademen hebben een kleine waarschuwing: let natuurlijk goed op je lichaam, met name als je versnelt. Het doel is niét om grote ongewenste effecten te merken van sneller ademen, het doel is een organische leidraad hebben, één die linkt aan spelen met tempo. Stop direct zodra je negatieve effecten ervaart, en ga terug naar je normale ademhaling.
Hangen aan de click
Deze oefening is met een metronoom. Zet deze aan op een niet te hoog tempo (tussen de 50 en de 80), en speel iets waarbij je nog ruimte voelt voor uitbreiding. Probeer dan het volgende:
- Speel een patroon dat wederom vier slagen is, die in dit geval dus samenvallen met elke click.
- Probeer eerst alle slagen helemaal gelijk te krijgen met de click. Als je de click zacht zet en precies op de tel zit zou het geluid van de click soms een beetje kunne verdwijnen ‘achter’ het geluid van je handpan. Mocht dit gebeuren: dit is dus een goed teken!
- Als je de vorige stap onder de knie hebt (strak spelen), kan je proberen om alle slagen een beetje te laat te spelen. Het gaat hier om microtiming, kleine verandering, maar probeer de afstand tot de click bij elke slag hetzelfde te laten zijn.
- Kijk hoever je hierin kan gaan zonder dat het inconsequent wordt. Doe dit rustig aan. Bij twijfel over inconsequent spel kan je beter een stapje teruggaan tot het punt waarop je het gevoel hebt controle te hebben over je spel.
- Probeer uiteindelijk hetzelfde met te vroege slagen in plaats van te laat. Je zult merken dat dit een stukje moeilijker is. Alsnog een goede uitdaging!
Luister naar je eigen spel
Ook deze tip is in een eerdere blog al voorbij gekomen. Het doel verschilt dit keer heel iets, of is in ieder geval iets specifieker. Bij mijn vorige blog was het doel meer bewustzijn van je spel als geheel. In dit geval is dat specifiek je timing. Neem jezelf op, en let wanneer je deze opnames terugluistert niet zozeer op eventuele foutjes, dynamiek, de opnamekwaliteit, of andere (zeker niet onbelangrijke) zaken. Let even alleen maar op de timing. Hoe vindt je het overkomen? Voelt het gehaast, relaxed, onrustig of kalm? En was dit ook je intentie toen je het aan het spelen was? Het doel is hier dat laatste, zorgen dat je intentie tijdens het spelen overkomt wanneer je het terugluistert.
It takes time
Toegegeven, bovenstaande titel is een beetje flauw. Toch is het echt zo, bewustwording van timing kost tijd en vraagt om aandacht. Probeer bovenstaande oefeningen toe te passen bij verschillende speelpatronen, die hopelijk door de jaren heen veranderen en steeds iets diverser worden. Probeer ook als je naar muziek luistert je aandacht eens te laten gaan naar timing. Al deze uurtjes besteed aan timing zorgen er uiteindelijk voor dat jouw handpanspel steeds meer eigen signatuur krijgt, en gaat klinken zoals jij zou willen dat het klinkt.
Afsluitend nog een video waarin ‘hangend’ aan de tel spelen mooi wordt tentoongesteld, in combinatie met een voorzichtige loose shuffle feel. Bij solisten is timing makkelijker aan te wijzen, omdat er een contrast is met de begeleiding die vaak strakker op de tel zit ten opzichte van een solist. Vandaar dat mijn eerdere voorbeelden geluidsfragmenten gespeeld in groepsverband waren, hierdoor hoor je gemakkelijker en duidelijker contrast. Dat gezegd hebbende, een handpanblog zonder een handpanvideo kan natuurlijk niet. Een waardige afsluiter dus van good old Kabeção:
